ทรงเป็นพระมหากษัตริย์พระองค์แรกของอาณาจักรอยุธยาและเป็นต้นราชวงศ์อู่ทองพระราชกรณียกิจที่สำคัญ ได้แก่

1) ทรงสถาปนากรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานี

2) ทรงจัดการปกครองราชธานีเป็นแบบจตุสดมภ์

3) ทรงขยายอาณาจักรอยุธยาให้ใหญ่โตกว้างขวาง

4) ทรงทำนุบำรุงด้านศาสนา 

ทรงครองราชย์เป็นเวลายาวนานที่สุดของอาณาจักรอยุธยา พระราชกรณียกิจที่สำคัญ ได้แก่

1) รวมอำนาจเข้าสู่ส่วนกลาง และแยกกิจการของทหารและพลเรือน ยกเลิกเมืองหน้าด่าน

2) ทรงกำหนดศักดินาเพื่อเป็นเกณฑ์ในการกำหนดฐานะ สิทธิ หน้าที่ และความรับผิดชอบของบุคคลต่อทางราชการ และระหว่างบุคคลต่อบุคคล

3) ทรงตรากฎมนเทียรบาลว่าด้วยพระราชพิธีในราชสำนัก ตำแหน่งราชการ และกฎข้อบังคับในราชสำนัก

4) โปรดเกล้าฯ ให้นักปราชญ์และคณะสงฆ์ร่วมกันแต่งมหาชาติคำหลวง 

เมื่อพระชนมายุ 16 พรรษา ได้รับตำแหน่งเป็นพระมหาอุปราชหรือวังหน้า ครองเมืองพิษณุโลก พระราชกรณียกิจที่สำคัญ ได้แก่
1) ทรงประกาศอิสรภาพจากพม่า ขณะเป็นพระมหาอุปราช
2) ทรงมีชัยชนะในการทำยุทธหัตถีกับพระมหาอุปราชของพม่า
3) ทรงขยายอำนาจไปยังหัวเมืองต่าง ๆ
4) ทรงส่งเสริมการค้ากับต่างประเทศ

เป็นยุคแห่งความก้าวหน้าของกรุงศรีอยุธยาและเป็นยุคทองของวรรณคดี พระราชกรณียกิจที่สำคัญ ได้แก่

1) ทรงส่งเสริมการค้ากับต่างประเทศ ทำให้กรุงศรีอยุธยาเป็นเมืองท่าที่สำคัญ
2) ทรงส่งเสริมการเจริญสัมพันธไมตรีกับต่างประเทศโดยส่งทูตไปยังประเทศต่าง ๆ
3) ทรงส่งเสริมวรรณกรรม

ในปี พ.ศ. 2309 พม่าได้ยกทัพเข้าล้อมกรุงศรีอยุธยาไว้ ทำให้ชาวบ้านอย่างเมืองวิเศษชัยชาญจำนวนหนึ่งหนีพม่ามาพบพระครูธรรมโชติที่บ้านบางระจัน แล้วช่วยกันสร้างค่ายบางระจันขึ้น โดยมีผู้นำ คือนายแท่น นายดอก นายอิน นายเมือง นายโชติ และนายทองแก้ว และชาวบ้านบางระจันที่สำคัญระดับหัวหน้า ได้แก่ ขุนสรรค์ พันเรือง นายทองแสงใหญ่ นายทองเหม็น และนายจันหนวดเขี้ยว
หลังจากรบกันมานานถึง 5 เดือน ในที่สุดพม่าได้ระดมยิงปืนใหญ่เข้ามาในค่ายและสามารถตีค่ายได้สำเร็จ วีรกรรมของชาวบ้านบางระจันได้รับการยกย่องให้เป็นวีรชนของชาติ

พระราชกรณียกิจที่สำคัญ ได้แก่
1) ทรงกอบกู้เอกราชและทรงตั้งกรุงธนบุรีเป็นราชธานีใหม่
2) ทรงกอบกู้บ้านเมืองให้เป็นปึกแผ่น ปราบชุมนุมต่าง ๆ และทำสงครามขยายอาณาจักร
3) ทรงทำนุบำรุงพระพุทธศาสนา และโปรดเกล้า ฯ ให้นำพระไตรปิฎกจากเมืองนครศรีธรรมราชมาคัดลอกไว้
4) ทรงฟื้นฟูวรรณกรรมและศิลปกรรม
5) ทรงส่งเสริมการค้ากับต่างประเทศ